KIRKLARELİ ÜNİVERSİTESİ BABAESKİ MESLEK                                            YÜKSEK OKULU                                                                                          TSE‘NİN KALİBRASYON                                   HİZMETLERİ   ÖZGE KARADAŞ SEDEF ÖZKAN DENİS KENANOV METROLOJİ VE KALİBRASYON Konuya açıklık getirmeden önce, şu soruları bir düşünelim; -Doğru ölçmeyen bir teşhis veya tedavi cihazı ile muayene yada tedavi olmak ister misiniz ? - Pazardan aldığınız meyve sebzelerin bozuk bir terazi ile tartılmasını sineye çeker misiniz ? - Yükseklik göstergesi hatalı bir uçakla yolculuk etmek ister misiniz? - Hangi işadamı hatalı ölçen bir cihazdan dolayı maddi ve manevi kayıplara kayıtsız kalabilir? - Evlerimizde elektrik, su ve doğalgaz gibi hizmetlerin bedellerini tespit etmeye yarayan sayaçların kullanılan miktardan daha fazla değerler göstermesini kabullenebilir misiniz ?  Bu sorulara ve benzerlerine verecek olduğunuz cevap “HAYIR” ise, o zaman bu sayfayı dikkatlice okuyunuz. Tüketici ve üretici olarak sorumluluklarımızın bilincinde olmalıyız. Sorumluluk sadece kendimizle ilgili alanlarda değil, toplumun genelini ve devletin temelini oluşturan kurumlarla ilgili alanlarda olmalı, bilgi ile bilincin bütünleşmesini sağlamalıyız.  KALİBRASYON NEDİR ?  Kalibrasyon önceden belirlenmiş çevre şartlarında doğruluğu bilinen bir referansla, doğruluğu bilinmeyen bir ölçme sisteminin mukayese edilip raporlanma işlemidir.Belirlenmiş koşullar altında, ölçme sisteminin veya ölçme cihazının gösterdiği değerler  veya ölçme gereci ile gösterilen değerlerle ölçülen büyüklüğün  bunlara karşılık geldiği bilinen değerleri arasındaki ilişkiyi belirleyen işlemler dizisidir.    METROLOJİ NEDİR?   Ölçme ile ilgili olan bilim dalıdır. Metroloji üç ana kola ayrılmaktadır. Bilimsel Metroloji (TÜBİTAK, UME), Kanuni Metroloji (Sanayi ve Tic. Bak.), Endüstriyel Metroloji (Kalibrasyon TSE)  ÖLÇME NEDİR ?    Bir büyüklüğün değerini tayin etme işleminin tamamıdır.  AKREDİTASYON NEDİR?  Akreditasyon, ulusal veya uluslararası  kuruluşlar tarafından laboratuarların,muayene ve belgelendirme kuruluşlarının ulusal ve uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilmesi, yeterliliğinin onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesidir.     İZLENEBİLİRLİLİK NEDİR ?   Doğruluğu en kaba ölçme faaliyetinden, primer standarda kadar kesintisiz  olarak yapılan mukayeseli ölçme işlemleridir.  HANGİ CİHAZLARIN KALİBRASYONU YAPTIRILMALIDIR ?   , Muayene deney, teşhis, tedavi, izleme, ar-ge ve tasarımda kullanılan ölçüm cihazlarının , ayrıca dahili kalibrasyon amacı ile kullanılan referans standartların kalibrasyonları yaptırılmalıdır.                   KALİBRASYON NE ZAMAN YAPTIRLMALIDIR ?   Cihaz ilk alındığında, tamir, ayar, bakım sonrası, cihazın ölçüm sonuçları ile ilgili herhangi bir şüphe oluştuğunda ve belirlenen periyotlarda  kalibrasyon yapılmalı veya yaptırılmalıdır. Ülkemizde kalibrasyon hizmetini ifa eden bir resmi kurum bulunmaktadır. Bu kuruluşun adı; TSE dır.    Kalibrasyon hizmetleri tarafsız, güvenilir ve özellikle ticari kaygılardan uzak kuruluşlardan alınmalıdır. Konuya bu yönde bakıldığında önceliği kamu hizmeti olan ve hiçbir hizmetinde ticari kaygısı olmayan TSE, kalibrasyon hizmetlerini de aynı amaç doğrultusunda vermektedir” KALİBRASYON YAPTIRILMALI MIDIR ?  Ölçüm cihazının gösterdiği değerlerin gerçek değerlere ne kadar yakın olduğunun tespiti için gereklidir. Ülkemiz için kalibrasyon gerekli midir, lüks müdür ?                                              Lüks değil, kalitenin temini ve rekabetin      şartlarındandır. AKREDİTASYON GEREKLİ MİDİR?  Akreditasyonla ilgili ulusal ve uluslararası düzenlemeler, bu konuda bir mecburiyet getirmemektedir. Akreditasyon, tamamen gönüllülük esasına dayanmaktadır  TSE Enstitü, ülkemizdeki kalite altyapısının desteklenmesi amacıyla standart hazırlama, belgelendirme, laboratuvar ve kalibrasyon hizmetleri vermektedir. Bu  hizmetleri sanayiciye etkin sunabilmek için Enstitü, merkez ve taşra teşkilatında toplam 1454 personel istihdam etmektedir. Çoğunluğu ana hizmet birimlerinde olmak üzere toplam 908 teknik personel (mühendis, tekniker vb.) çalışmakta, genel idari hizmetleri yürütmek için ise 546 personel bulunmaktadır. TSE VE AKRETİDASYON  TSE kalibrasyon laboratuvarlarını  ve tüm deney laboratuvarlarını Avrupa Akreditasyon Birliği (EA) tarafından kabul gören  tanınmış birer laborartuar olması hedefi doğrultusunda 1992 yılında Elektrik Kalibrasyon Laboratuarını, 1997 yılında Mekanik Kalibrasyon Laboraratuarını ve 2000 yılında da Boyut(Uzunluk) Kalibrasyon Laboratuarını EA’nın kurucu üyelerinden olan Alman Akreditasyon Kurumu  DAR üzerinden akredite ettirmiştir.   TÜRKAK VE TSE  2001 yılında Ulusal Akreditasyon Kurumu olan Türk Akreditasyon Kurumu’nun (TÜRKAK) hizmete başlaması ile TSE Kalibrasyon laboratuarları Akreditasyonu 2002 yılında TÜRKAK tarafından yapılmıştır.                    TÜRKAK’ın 2006 yılında EA tarafından karşılıklı tanımaya yönelik anlaşmanın imzalamasından sonra akreditasyon hizmetinin TÜRKAK tarafından sürdürülmesine karar verilmiştir.   TSE’NİN VERMİŞ OLDUĞU  KALİBRASYON HİZMETLERİ ·         ELEKTRİKSEL KALİBRASYON ·         BOYUTSAL KALİBRASYON ·         BASINÇ KALİBRASYONU ·         BİOMEDİKAL KALİBRASYON ·         MEKANİK KALİBRASYON ·         MOBİL KALİBRASYON(Yerinde Yapılacak Cihazlar İçin) ·         HACİM KALİBRASYONU ·         SICAKLIK KALİBRASYONU ·         NEM KALİBRASYONU ·         TORK KALİBRASYONU ·         ELEKLERİN KALİBRASYONU ·         Ph METRE KALİBRASYONU ·         KONDUKTİVMETRE KALİBRASYONU ·         EĞİTİM HİZMETLERİ ·         TEORİK HİZMETLER                Genel Metroloji ve Kalibrasyon   TS EN ISO/IEC 17025 Temel Eğitimi   TS EN ISO/IEC 17025 İç Kalite Tetkik Eğitimi    Ölçüm Belirsizliği Eğitimi  TEORİK VE UYGULAMALI (CİHAZ BAŞI) HİZMETLER ·         Basınç Kalibrasyon Eğitim ·         Biyomedikal Kalibrasyon Eğitimi ·         Boyutsal Kalibrasyon Eğitimi ·         Elektriksel Kalibrasyon Eğitimi ·         Hacim Kalibrasyon Eğitimi ·         Sıcaklık Kalibrasyon Eğitimi ·         Terazi Kalibrasyon Eğitim   TSE’NİN HEDEFLERİ   Ülkemizde kalibrasyon bilincinin yaygınlaşmasına öncülük etmek, hizmet verdiği her alanda olduğu gibi kalibrasyon hizmetlerinde de saygınlığını ve güvenilirliğini devam ettirerek  sanayicinin  uluslararası düzeyde rekabetine katkıda bulunma yönünde TSE hedef belirlemiştir. KALİBRASYON YAPILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KURALLAR  ·         Eğitimli personel tarafından yapılmalıdır ·         Kullanılan referans büyüklüğün milli ve milletler arası prim er seviye etalonlara veya kabul edilmiş fiziksel sabitlere olan izlenebilirliğinin sağlanması kalibrasyon işleminde kullanılan etalonun ve teçhizatın hatası bilinmelidir.     Kalibrasyon teçhizatının hassasiyeti kalibre edilen cihaza göre çok küçük olmalıdır.     Kalibre edilen alet kalibre edilebilirlik özelliğinde olmalıdır     ısı, nem titreşim , toz , elektro manyetik şiddet, sıcaklık değişim  hızı, çevre şartları kontrol edilmelidir.     Ölçüm aralığı belirlenmeli ve bu aralık taranmalıdır.     Ölçüm tekrarlanabilirliği sağlanmalıdır.

 

 

 

TSE nin Kalibrasyon Hizmetleri

Yaşam kalitesinin yükseltilmesi için bilim ve teknoloji alanında yoğun

çabalar sarf edilmektedir.

Bu amaç ancak,

‘ÖLÇÜLEMEYEN HİÇ BİR OLGU KONTROL EDİLEMEZ’

anlayışı ile

‘ÖLÇÜLEBİLİR’

oldukça gerçekleştirilebilir.

Bu gerçekten yola çıkarak, Metroloji ve Kalibrasyon hizmetleri ile ilgili

müşteri taleplerini, dürüstlük, tarafsızlık ve gizlilik prensiplerinden taviz

vermeden, referans standardların uluslararası sisteme izlenebilirliğini

temin ederek, laboratuarlar arası karşılaştırmalar yoluyla güvenirliğini

sürekli kılacak şekilde, teknolojik gelişmeleri yakından takip edip,

müşterinin ihtiyaç duyduğu ölçüm belirsizliklerini hız-hata

optimizasyonunu ihmal etmeksizin en küçük seviyede gerçekleştirmek, bu

kapsamdaki dokümante edilmiş prosedürleri anlamış ve uygulayabilen

nitelikli personel ile TS EN ISO/IEC 17025/2005 standardının gerektirdiği

şartlara uymak ve yönetim sisteminin sürekli gelişim ve etkinliğini

sağlamak Kalibrasyon hizmetlerindeki kalite politikamızdır.

Hulusi ŞENTÜRK

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ BAŞKANI

Metroloji ve Kalibrasyon Nedir - Ne İçin Gereklidir
 

·         Metroloji ve Kalibrasyon Nedir?  Ne İçin Gereklidir?

Metroloji ve Kalibrasyonun, yaşamımızdaki önemini ve gerekliliğini vurgulamak için aşağıdaki soruları cevaplamamız bu konuda bakış açımızın gelişmesini sağlayacaktır.

·         Doğru ölçmeyen bir teşhis veya tedavi cihazı ile muayene yada tedavi olmak ister misiniz ?

·         Pazardan aldığınız meyve sebzelerin bozuk bir terazi ile tartılmasını nasıl karşılarsınız ?

·         Yükseklik göstergesi hatalı bir uçakla yolculuk etmek ister misiniz?

·         Hangi işadamı hatalı ölçen bir cihazdan dolayı maddi ve manevi kayıplara kayıtsız kalabilir?

·         Evlerimizde elektrik, su ve doğalgaz gibi hizmetlerin bedellerini tespit etmeye yarayan sayaçların kullanılan miktardan daha fazla değerler göstermesini kabullenebilir miyiz?

Bu örneklerin sayısını çoğalttığımızda ölçüm cihazlarının hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olduğunu görürüz. Ölçüm cihazlarından elde edilen hatalı ölçüm sonuçları bizim için zaman, iş gücü ve en önemlisi de prestij kaybına neden olur. 
Doğru ve güvenilir ölçme faaliyetleri bilimsel, ticari, ahlaki ve sosyal boyutları olan ve sağlanamaması durumunda ailevi, toplumsal, bölgesel, ulusal ve uluslar arası ilişkileri olumsuz yönde etkileyecek ölçüde öneme sahiptir.

Bilimsel ve teknolojik alanlarda yapılan araştırma, geliştirme ve uygulamalar toplumların yaşamakta olduğu coğrafik şartlar, beklentiler gelenekler görenekler ve benzeri bir cok unsurdan etkilenerek ülkelere özgü ölçüm cihazları ve sistemlerin oluşumunda etkili olmuştur. Bu yönü ile incelediğimizde ölçüm sistemine bağlı faaliyetler ulusal düzeyde uyumlu olmasına rağmen uluslar arası ilişkilerde karışıklıklara neden olmuştur. Uluslar arası alanda bilimsel, teknolojik ve ticari faaliyetlerde paralelliğin sağlanması amacı ile SI (Uluslar Arası Birim Sistemi) kabul edilmiş olup seviyesine ve sahasına bakmaksızın ölçme ile ilgili her türlü faaliyet, bir bilim dalı olan metroloji kavramı ile tanımlanmıştır.

·         Metroloji: Bilimsel, Endüstriyel ve Kanuni (Legal) Metroloji olarak üç dalda uygulanmaktadır.

·         Bilimsel Metroloji: Uluslar arası geçerliliği olan Primer Standardların ülke düzeyinde oluşturulması ile ilgili faaliyetleri kapsamaktadır. Ülkemizde bu konuda TUBİTAK bünyesinde hizmet veren Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME)görevlendirilmiştir.

·         Endüstriyel Metroloj: Bilimsel metrolojinin faaliyetleri sonucu elde edilen primer standardlara izlenebilirliği sağlanmış sekonder standadlarla Endüstride kullanılan izleme ve ölçme cihazlarının kalibrasyonlarının yapıldığı hizmet alanını kapsar. 132 sayılı kuruluş kanunu ile TSE Endüstriyel olanda kalibrasyon hizmetlerinin yürütülmesi konusunda görevlendirilmiştir.

·         Kanuni (Legal ) Metroloji: Ticarete esas teşkil eden ölçü ve kontrol aletlerinin kalibrasyonları ile ilgilenir. Bu kategoriye giren tüm cihazlar mecburi olarak kalibre ettirilmek zorundadır. Ülkemizde 3516 sayılı kanun ile T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bu konuda görevlendirilmiştir.

·         Metre Konvensıyonu: Doğru ve güvenilir bir ölçme sistemi, ölçme organizasyonu ve farklı seviyeleri belirlemek, ülkeler arasındaki farklı uygulamaları ortadan kaldırmak ve aynı fiziksel büyüklüğü aynı birimle veya eşleştirilebilir birimlerle ölçmeyi sağlayacak kararlar almak ve bunları uygulamak üzere 1800’lü yılların ortalarında kurulan ve bugün içinde farklı bir çok komitenin yer aldığı,yaklaşık 50 yi aşkın ülkenin üye olduğu konvensiyondur.

 

Uluslararası Metroloji ve Kalibrasyon Organizasyonu

CGPM : Metre konvansiyonunun en üst karar organıdır. Üye ülkelerin delegelerinden oluşur ve en az altı yılda bir toplanır.

CIPM: CGPM deki katılımcı delegeler arasından seçilen 18 kişilik uzmanların oluşturduğu bir organ olup CGPM ‘de alınan genel kararların pratik uygulama kriterlerini tayin ederler. En az iki yılda bir kez toplanırlar.

BIPM: Merkezi Sevre-PARIS’de bulunan Uluslararası Metroloji Enstitüsüdür. Yaklaşık 50 çalışanı olan bu kuruluşun başlangıçtaki amacı fiziksel birimlerin realizasyonu için prototip geliştirmek ve üye ülkelere hizmet sunmaktı. Ancak günümüzde bu kuruluş, üye ülkelerin metroloji enstitülerinde elde edilen fiziksel birimlere ait etalonların döngülü karşılaştırılma (intercomparison) faaliyetlerini organize eden idari bir kuruluş halini almıştır.

NMI: Ulusal Metroloji Enstitüleri, CGPM tarafından karara bağlanmış fiziksel birimleri realize etmek ve bunları BIPM'nin kapsamındaki uluslar arası karşılaştırmalara (Intercomparision) dahil ederek elde edilen etalonunun (standardın) primer seviye bir standard olmasının ve dolayısıyla izlenebilirliğin sağlanabilmesi için kurulmuş ulusal seviyede kuruluşlardır.

Ölçüm işlemlerinde uluslararası düzeyde güvenilir ve kabul edilir ölçüm sonuçlarını elde edebilmenin yolu yine bu konuda uluslar arası kuralları uygulaması ile sağlanabilir. Bu kuralların temeli ise; İZLENEBiLİRLİK ve DÖNGÜLÜ KARŞILAŞTIRMALAR'dır.

On Soruda Kalibrasyon

  

1-    Kalibrasyon nedir? 
Kalibrasyon doğruluğundan emin olunan (izlenebilirliği sağlanmış) referans ölçüm cihazı ile doğruluğundan emin olunamayan bir ölçüm cihazını mukayese ederek ölçüm sonuçlarını  raporlama işlemidir.

2- Kalibrasyon ne değildir? 
Kalibrasyon bir ayarlama işlemi, bakım veya tamir değildir.

3- Hangi cihazlar kalibre edilmelidir? 
Karar verme aşamalarında kullanılan (deney, muayene, tasarım, ar-ge, teşhis, tedavi, izleme vb) cihazlar kalibre edilmelidir.

4- Kalibrasyon yaptırmak niçin gereklidir? 
Ölçüm cihazının gösterdiği değerlerin gerçek değerlere ne kadar yakın olduğunun tespiti için gereklidir.  

5- Kalibrasyon yaptırmak zorunlu mudur? 
Endüstriyel alanda  kalibrasyon tercihe bağlıdır. (Ancak ISO 9000 veya benzer Standardlara göre belge alınacaksa standardın gereği izleme ve ölçme cihazları zorunlu olarak kalibrasyona tabi tutulmaktadır.)

6- Kalibrason ne zaman yaptırılmalıdır? 
Cihaz ilk alındığında, tamir, ayar, bakım sonrası, cihazın ölçüm sonuçları ile ilgili herhangi bir  şüphe oluştuğunda ve belirlenen periyotlarda  kalibrasyon yapılmalı veya yaptırılmalıdır.

7- Kalibrasyonu yapılan cihaz hatası sıfır olan cihaz mıdır? 
Kalibrasyon bir ayar yada hata düzeltme işlemi değildir, dolayısıyla kalibrasyonu yapılan cihaz hatası sıfır olan cihaz anlamına gelmez.

8- Hangi durumlarda kalibrasyon geçersiz olur? 
Cihaz kalibrasyondan sonra çarpmaya, düşmeye maruz kalmışsa, hasar görmüşse, kalibrasyon süresi geçmişse kalibrasyonu geçersiz olur.

9- Kalibrasyon sertifikaları nerede muhafaza edilmelidir? 
Kalibrasyon sertifikaları cihazın kullanıldığı yerlerde muhafaza edilmelidir.

10- Kalibrasyon yaptırmazsam ne olur? 
Doğru kararlar ancak güvenilir verilere bağlı olarak verilebilir. Hatalı ölçümlere bağlı alınan kararlar ve uygulamalar prestij, işgücü ve para kaybına neden olur.